สวัสดีครับ เรื่องการใช้สื่อเพื่อส่งเสริมการเรียนรู้ผู้เรียนจะกล่าวถึง ความหมายของสื่อการเรียนการสอน ความสำคัญของสื่อการเรียนการสอน ตัวอย่างของสื่อการเรียนการสอน ประเภทของสื่อการเรียนการสอน การจัดประเภทของสื่อการเรียนการสอน แนวทางการใช้สื่อการเรียนการสอน ขั้นตอนการใช้สื่อการเรียนการสอน และลักษณะของสื่อการเรียนการสอนที่ดี ซึ่งจะช่วยให้ครูผู้สอนสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในการเลือกใช้สื่อประกอบกิจกรรมและขั้นตอนการเรียนรู้ได้อย่างเหมาะสม พร้อมแล้วเริ่มเรียนรู้กันเลยนะครับ

 

ความหมายของสื่อการเรียนการสอน
สื่อการเรียนการสอน หมายถึง สิ่งต่าง ๆ ที่เป็นวัสดุ อุปกรณ์ และวิธีการที่ผู้สอนนำมาใช้ประกอบในการเรียนการสอน เพื่อถ่ายทอดเนื้อหาความรู้ ความรู้สึกนึกคิดจากผู้สอนไปสู่ผู้เรียน โดยทำให้สภาพการเรียนการสอนนั้นเป็นไปอย่างน่าสนใจ น่าตื่นเต้น สนุกสนาน และทำให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้อย่างมีประสิทธิภาพตรงตามจุดมุ่งหมายที่ได้กำหนดไว้

 

ความสำคัญของสื่อการเรียนการสอน

1. ช่วยให้ผู้เรียนจดจำได้แม่นยำ
2. ทำให้ผู้เรียนได้รับประสบการณ์ตรงอย่างกว้างขวาง
3. ทำสิ่งที่เข้าใจยากให้เข้าใจง่ายขึ้น
4. ช่วยทำให้การเรียนการสอนน่าสนใจ น่าเรียน สนุกสนานและเพลิดเพลิน
5. ช่วยเสริมสร้างความคิดและการแก้ปัญหาในการเรียนรู้ของผู้เรียน
6. ช่วยให้ผู้เรียนมีเจตคติที่ดีต่อการเรียน
7. ช่วยให้ผู้เรียนจดจำได้นานและแม่นยำ
8. ช่วยให้ประหยัดเวลาในการสอน
9. ผู้เรียนได้เรียนรู้โดยผ่านประสาทสัมผัสหลาย ๆ ด้าน
10. ช่วยจำกัดเวลา ระยะทางและขนาดได้

 

ตัวอย่างของสื่อการเรียนการสอน

• วัตถุสิ่งของตามธรรมชาติ
• ปรากฎการณ์ตามธรรมชาติ
• วัตถุสิ่งของที่คิดประดิษฐ์สำหรับการสอน
• คำพูดท่าทางของครู
• วัสดุ และเครื่องมือสื่อสาร
• กิจกรรมหรือกระบวนการถ่ายทอดความรู้ต่าง ๆ

ตัวอย่างวัตถุสิ่งของที่คิดประดิษฐ์สำหรับการสอน

ตัวอย่างวัตถุสิ่งของที่คิดประดิษฐ์สำหรับการสอน

 

ประเภทของสื่อการเรียนการสอน
ดร.เอ็ดการ์ เดล (Edgar Dale) จำแนกสื่อการเรียนการสอนโดยถือหลักประสบการณ์การเรียนรู้ที่ผู้เรียนได้รับ โดยเชื่อว่า “คนเราสามารถเข้าใจในสิ่งที่เป็นรูปธรรมได้ดีและเร็วกว่าสิ่งที่เป็นนามธรรม” ดังนั้น ดร.เดล จึงจำแนกสื่อการเรียนการสอนออกเป็น 10 ประเภท และเขียนไว้เป็นรูปกรวยคว่ำ เรียงตามลำดับประสบการณ์ที่ผู้เรียนได้รับ โดยประสบการณ์ที่มีความเป็นรูปธรรมมากที่สุดไว้ที่ฐานของกรวยไปเรื่อย ๆ ประสบการณ์ที่ผู้เรียนจะได้รับจะลดความเป็นรูปธรรมลง แต่จะเพิ่มความเป็นนามธรรมมากขึ้น จนถึงยอดกรวย ซึ่งจะให้ประสบการณ์ที่เป็นนามธรรมมากที่สุด ดร.เดล เรียกกรวยนี้ว่า “กรวยแห่งประสบการณ์” (Cone of Experience)

1. ประสบการณ์ตรงที่มีจุดมุ่งหมาย (Direct, Purposeful Experiences) เป็นการเสริมสร้างประสบการณ์ที่มีความเป็นรูปธรรมมากที่สุด เช่น ของจริง ทรัพยากรธรรมชาติต่าง ๆ สิ่งมีชีวิต สิ่งของ เป็นต้น
2. ประสบการณ์จำลอง (Contrived Experiences) เป็นการถ่ายทอดประสบการณ์ที่จำลองมาจากประสบการณ์จริง เช่น หุ่นจำลอง ของตัวอย่าง ลูกโลก เป็นต้น
3. ประสบการณ์นาฏการ (Dramatized Experiences) เป็นประสบการณ์ที่จัดขึ้นแทนประสบการณ์จริงที่เป็นอดีตหรือในสิ่งที่เป็นนามธรรมมาก ยากแก่การเข้าใจก็สามารถนำมาศึกษาได้ โดยอาศัยประสบการณ์นาฏการ เช่น การแสดงละคร การแสดงบทบาทสมมติ
4. การสาธิต (Demonstrations) เป็นการอธิบายข้อเท็จจริง ความคิด และกระบวนการที่สำคัญ ด้วยการแสดงเป็นตัวอย่างประกอบการอธิบายให้เห็นเป็นลำดับขั้น
5. การศึกษานอกสถานที่ (Field Trips) เป็นการพาผู้เรียนไปศึกษานอกสถานที่ เพื่อให้ผู้เรียนได้มีโอกาสไปแสวงหาความรู้จากแหล่งต่าง ๆ นอกห้องเรียน
6. นิทรรศการ (Exhibitions) เป็นการจัดแสดงสิ่งต่างๆ เพื่อให้ความรู้แก่ผู้ดูอย่างมีจุดมุ่งหมายในการจัดแสดง อาจมีการสาธิต หรือการใช้สื่อการสอนอื่น ๆ ประกอบ ผู้เรียนจะได้รับประสบการณ์จากการดู การฟังและการสอบถามเป็นส่วนใหญ่
7. โทรทัศน์และภาพยนตร์ (Television and Motion Pictures) ผู้เรียนจะได้ศึกษาจากรายการโทรทัศน์และภาพยนตร์ ซึ่งได้รับประสบการณ์จากการมองเห็นการเคลื่อนไหวที่เหมือนจริงและการได้ยินเสียงไปพร้อม ๆ กัน
8. ภาพนิ่ง การบันทึกเสียง และวิทยุ (Still Picture, Recording, Radio) สื่อนี้จะให้ประสบการณ์การเรียนรู้ทางเดียวจากการดูภาพนิ่งต่าง ๆ รวมถึงการศึกษาเรื่องราวต่าง ๆ จากเทปบันทึกเสียง แผ่นเสียง รายการวิทยุที่สามารถให้ข่าวและความรู้แก่ผู้ฟังได้โดยไม่ต้องอ่าน
9. ทัศนสัญลักษณ์ (Visual Symbols) เป็นสื่อการเรียนการสอนที่ผู้เรียนจะศึกษาและได้ประสบการณ์จากการมอง เช่น แผนภูมิ แผนสถิติ เครื่องหมายและสัญลักษณ์ต่าง ๆ สื่อประเภทนี้จะช่วยให้เกิดความเข้าใจได้ง่ายและรวดเร็ว
10. วจนสัญลักษณ์ (Verbal Symbols) เป็นสื่อที่มีความเป็นนามธรรมมากที่สุด ได้แก่ ตัวอักษร คำพูด ผู้ที่จะเข้าใจสัญลักษณ์นี้จะต้องอาศัยประสบการณ์เดิมมาเป็นรากฐานในการศึกษาเรื่องราวต่างๆ จากคำพูด บอกเล่าตัวอักษร ข้อความต่าง ๆ

 

การจัดประเภทของสื่อการเรียนการสอน

1. ประเภทวัสดุ (Material or Software) เป็นสื่อที่อยู่ในรูปของภาพ เสียงหรือตัวอักษร แยกเป็น 2 ชนิด คือ
   1. ชนิดที่สามารถสื่อความหมายได้ด้วยตัวของมันเอง เช่น รูปภาพ แผนภูมิ ภาพวาด หนังสือ เป็นต้น
   2. ชนิดที่ต้องอาศัยเครื่องมือเสนอเรื่องราวไปสู่ผู้เรียน เช่น ภาพโปร่งแสง สไลด์ แถบบันทึกเสียง ฟิล์มภาพยนตร์
2. ประเภทเครื่องมือ (Hardware or Equipment) หมายถึง เครื่องมือที่เป็นตัวกลางส่งผ่านความรู้ไปสู่ผู้เรียน เช่น เครื่องฉายชนิดต่างๆ เครื่องเสียงชนิดต่าง ๆ เครื่องรับและส่งวิทยุและโทรทัศน์ ซึ่งต้องอาศัยวัสดุประกอบ เช่น ฟิล์มแถบบันทึกเสียง แถบบันทึกภาพ
3. ประเภทเทคนิคหรือวิธีการ (Technique or Method) หมายถึง เทคนิคหรือวิธีการที่จะใช้ร่วมกับวัสดุและเครื่องมือ หรือใช้เพียงลำพังในการจัดการเรียนการสอน ได้แก่ การสาธิต การทดลอง การแสดงละคร การจัดนิทรรศการ

 

แนวทางการใช้สื่อการเรียนการสอนด้านครูผู้สอน

1. ต้องรู้และเข้าใจว่าควรใช้สื่อประเภทใดจึงจะช่วยทำให้ผู้เรียนมีความรู้และเข้าใจเนื้อหานั้น ๆ
2. ควรจะต้องมีทักษะในการผลิตสื่อพื้นฐานการสอนอย่างง่าย ๆ แบบต่าง ๆ ได้บ้าง เช่น บัตรคำ แผนภูมิ แผนภาพ กระเป๋าหนัง เป็นต้น
3. ควรจะต้องมีทักษะในการใช้สื่อการสอนต่างๆ ให้มากที่สุดเพื่อสะดวกในการใช้ประกอบการสอนได้อย่างเหมาะสม
4. ควรมีความรู้ ความเข้าใจในการเลือกสื่อการสอนเพื่อนำมาใช้ประกอบการเรียนการสอนได้อย่างเหมาะสมและมีประสิทธิภาพ
5. การใช้สื่อการสอนบางครั้งจำเป็นจะต้องอาศัยความร่วมมือระหว่างผู้ใช้สื่อการสอนกับบุคคลอื่นๆ เช่น ผู้ให้ความรู้เกี่ยวกับสื่อการสอน เป็นต้น
6. ก่อนการใช้สื่อการสอน ผู้สอนควรเตรียมสิ่งต่อไปนี้ล่วงหน้า
   • วางแผนก่อนการใช้สื่อว่าจะใช้สอนอะไร ตอนไหน อย่างใด ใครเป็นผู้ใช้ และถ้ามีการใช้สื่อหลายชิ้น หลายประเภท ต้องจัดเรียงลำดับตามลักษณะการใช้
   • เตรียมจัดหาและเลือกสื่อการสอนล่วงหน้าเสมอ
   • ทดลองใช้สื่อการสอนเพื่อหาข้อบกพร่องที่ต้องปรับปรุงแก้ไข
   • จัดเตรียมสถานที่ รวมทั้งอุปกรณ์ประกอบการใช้สื่อเช่น ปลั๊กไฟ สายไฟ
7. ขณะใช้สื่อการสอนในชั้นเรียน ผู้สอนควรคำนึงถึงสิ่งต่อไปนี้
   • ความพร้อมของผู้เรียน
   • กรณีที่ผู้สอนเป็นผู้ใช้สื่อ ผู้สอนไม่ควรแสดงให้ผู้เรียนเห็นก่อนเวลาที่เหมาะสม เพราะจะทำให้ผู้เรียนสนในสื่อมากจนเกินไป หรือกรณีที่ผู้เรียนเป็นผู้ใช้ ผู้สอนต้องทำความเข้าใจกับผู้เรียนให้ชัดเจน
   • ใช้สื่อตามที่ได้วางแผนไว้ล่วงหน้าตามเวลาที่กำหนด และให้เป็นระบบระเบียบ
8. ผู้สอนต้องรู้จักใช้และระวังรักษาสื่อการสอน ซึ่งสามารถปฏิบัติได้ดังนี้
   • พยายามใช้สื่อการสอนให้คงสภาพอยู่ได้นาน คุ้มค่ากับการลงทุน
   • แยกชนิดของสื่อการสอนตามลักษณะและขนาด โดยเก็บให้เป็นหมวดหมู่
   • ทำบัญชีวัสดุทุกชิ้น โดยจดเป็นรายการ มีการยืมคืนอย่างเป็นระบบ
   • สำรวจสื่ออย่างน้อยเทอมละครั้ง เพื่อปรับปรุงซ่อมแซมอุปกรณ์ที่มีอยู่ให้อยู่ในสภาพใช้การได้เสมอ
9. ทุกครั้งที่มีการใช้เสร็จเรียบร้อยแล้ว ต้องมีการประเมินผลเพื่อให้ทราบถึงประสิทธิภาพของสื่อการสอน

 

แนวทางการใช้สื่อการเรียนการสอนด้านผู้เรียน

1. ให้ผู้เรียนทบทวนบทเรียนที่เรียนมาแล้วเพื่อเป็นพื้นฐานในการเรียนรู้ในบทเรียนใหม่ ๆ
2. ให้ผู้เรียนเตรียมตัวในเนื้อเรื่องที่จะเรียน โดยกำหนดงานให้ผู้เรียนค้นคว้าเพิ่มเติม
3. ควรให้ผู้เรียนทราบว่าการใช้สื่อนั้น ผู้เรียนจะต้องทำอะไรบ้าง
4. หากให้ผู้เรียนมีส่วนร่วมในการใช้สื่อ ผู้สอนต้องนัดหมายหรือซักซ้อมกับผู้เรียนไว้ล่วงหน้า

 

ขั้นตอนการใช้สื่อการเรียนการสอน

1. การเลือกใช้สื่อให้เหมาะกับเนื้อหา เหมาะกับผู้เรียน (พื้นความรู้ วัย และความสามารถ) พิจารณาความปลอดภัย ความคุ้มค่ากับผลที่ได้ พิจารณาความสะดวก นอกจากนี้ผู้สอนควรคำนึงถึงองค์ประกอบในการเลือกสื่อ ได้แก่ จุดมุ่งหมายของการสอนและเนื้อหาวิชา รูปแบบและระบบของการเรียนการสอน ลักษณะของผู้เรียน และคุณสมบัติและข้อจำกัดของสื่อ
2. การเตรียมก่อนใช้สื่อ ได้แก่ การเตรียมจัดหาสื่อ วัสดุ กิจกรรม หรือวิธีการต่าง ๆ ที่นำมาประกอบการสอนให้เหมาะสม ศึกษาเนื้อหาสาระที่ปรากฏในสื่อ วิธีการใช้และทดลองใช้สื่อนั้นก่อน จนกระทั่งสามารถใช้ได้อย่างคล่องแคล่ว เพื่อจะทำให้การสอนดำเนินไปด้วยดีตามลำดับก่อนหลัง
3. การใช้สื่อเพื่อจัดกิจกรรม ใช้ได้อย่างคล่องแคล่ว แสดงให้เห็นได้ชัดทั่วทั้งห้อง ควรหาที่ตั้งวางหรือแขวนอุปกรณ์ที่มีขนาดใหญ่ ควรใช้อุปกรณ์ชี้แทนการใช้นิ้วมือ ควรเรียงลำดับตามการใช้ ไม่ควรจัดวางไว้ในลักษณะที่จะหันเหความสนใจของผู้เรียนเมื่อยังไม่ถึงเวลาใช้ ใช้เครื่องประกอบการใช้อุปกรณ์ให้เหมาะสม เช่น การติดเทปกาวไว้ก่อน เตรียมผู้เรียนในการใช้อุปกรณ์ ใช้อุปกรณ์ให้คุ้มค่า เปิดโอกาสให้ผู้เรียนได้มีส่วนร่วม ฝึกให้ผู้เรียนเกิดระเบียบในการใช้อุปกรณ์ และคำนึงถึงความปลอดภัยในการใช้งาน
4. การประเมินผลการใช้ โดยเมื่อมีการใช้สื่อประกอบการสอนแล้ว ผู้สอนควรติดตามผลการใช้สื่อประกอบการสอนทุกครั้ง เพื่อให้ทราบผลว่าผู้เรียนได้รับความรู้จากการใช้สื่อการเรียนการสอนนั้นมากน้อยเพียงใดมีข้อบกพร่องในการใช้อะไรบ้าง วิธีการติดตามผลและประเมินผล เช่น การสังเกต การสัมภาษณ์ การอภิปรายการซักถาม เป็นต้น

 

แนวทางการใช้สื่อการเรียนการสอนด้านสื่อและเครื่องอำนวยความสะดวก

1. ทดสอบความพร้อมของเครื่องหรืออุปกรณ์ต่าง ๆ เช่น เครื่องเสียง
2. ทดสอบความพร้อมของอุปกรณ์อำนวยความสะดวกที่จะต้องประกอบกับเครื่อง เช่น สายไฟ รีโมท เป็นต้น
3. จัดโต๊ะ เก้าอี้ ที่จำเป็นต่อการใช้สอนเมื่อมีการใช้สื่อการเรียนการสอน

 

ลักษณะของสื่อการเรียนการสอนที่ดี

1. สอดคล้องกับจุดประสงค์และเนื้อหาของบทเรียน
2. เหมาะสมกับระดับชั้นและวัยของผู้เรียน
3. สามารถกระตุ้นหรือเร้าความสนใจผู้เรียนให้ติดตามกระบวนการเรียนการสอนได้ตลอด ขณะดำเนินการสอนทำให้การสอนราบรื่น
4. มีราคาเหมาะสมหรือไม่แพงจนเกินไปและสามารถหาหรือซื้อได้ในท้องถิ่น
5. มีคุณค่าและสามารถใช้ประโยชน์ได้อย่างเต็มที่ มีความเหมาะสมกับราคาของสื่อการเรียนการสอนนั้น ๆ

 

การใช้นวัตกรรมเพื่อการเรียนรู้
นวัตกรรม หมายถึง แนวคิด ทฤษฎี หรือสื่อต่าง ๆ ที่ส่งเสริม สนับสนุนการเรียนการสอน นวัตกรรมการเรียนรู้ อาจะเป็นทั้งการกระทำ แนวคิดใหม่ เทคนิควิธีการ หรือสิ่งประดิษฐ์ใหม่ ๆ ที่นำมาใช้แก้ปัญหาการเรียนการสอน หรือส่งเสริมสนับสนุนให้ผู้เรียนเกิดการเปลี่ยนแปลงแนวคิด ทัศนคติ ตลอดจนปรับเปลี่ยนพฤติกรรมไปในทางที่พึงปรารถนา

 

ลักษณะของนวัตกรรมในการเรียนรู้

1. เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นใหม่ อาจจะใหม่ทั้งหมดหรือใหม่บางส่วน หรือเป็นสิ่งใหม่ที่ยังไม่เคยนำมาใช้ที่หนึ่ง แต่อาจนำมาใช้อีกที่หนึ่งแล้ว ก็นับเป็นนวัตกรรมสำหรับที่ ๆ ยังไม่เคยใช้ได้ หรือ เป็นสิ่งใหม่ในช่วงเวลาใดเวลาหนึ่งก็ถือเป็นนวัตกรรมได้เช่นกัน
2. เป็นสิ่งใหม่ที่กำลังอยู่ในกระบวนการดำเนินการพิสูจน์ในระบบของการทดลองหรือทดสอบในการใช้
3. เป็นสิ่งใหม่ที่ได้รับการยอมรับและได้นำไปใช้ แต่ยังไม่เป็นส่วนหนึ่งของการนำมาใช้ในภาวะปกติของที่ใดที่หนึ่ง แต่หากมีการนำมาใช้ในระบบปกติของที่นั้น ๆ เป็นประจำวันก็ไม่นับเป็นนวัตกรรมอีกต่อไป
4. เป็นสิ่งใหม่ที่ได้รับการยอมรับและได้มีการนำไปใช้กันบ้างแล้ว แต่ยังไม่แพร่หลาย

 

ตัวอย่างนวัตกรรมในการเรียนรู้ที่น่าสนใจ

1. นวัตกรรมประเภทที่เป็นรูปธรรม มีลักษณะเป็นวัสดุ อุปกรณ์ ผลิตภัณฑ์ หรือสิ่งประดิษฐ์ต่าง ๆ ที่มีลักษณะจับต้องได้ เช่น ชุดการสอน บทเรียนสำเร็จรูป การ์ตูน นิทาน เอกสารประกอบการสอน เป็นต้น
2. นวัตกรรมประเภทที่เป็นนามธรรม ที่มีลักษณะเป็นแนวคิด ทฤษฎี นวัตกรรมประเภทนี้มักจะออกมาในรูปของวิธีสอน หรือเทคนิคการสอนในรูปแบบต่าง ๆ เช่น รูปแบบการสอนที่เน้นผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง รูปแบบการสอนทักษะการคิด วิธีสอนตามแนววิถีพุทธ